Cholesterol, wat is dat?

Cholesterol is een vetachtige stof waar je niet zonder kan, je hebt het nodig om cellen te bouwen, hormonen en vitamine D aan te maken. Zonder cholesterol zou je lichaam niet kunnen groeien of herstellen. Je lichaam maakt zelf cholesterol aan (70%) en haalt ook cholesterol uit voedsel (30%).  

Cholesterol is dus levensnoodzakelijk, maar waarom horen we dan zoveel over goede en slechte cholesterol? 

‘Slechte’ cholesterol 

LDL (Low Density Lipoproteïnen) is het slechte cholesterol, LDL-vrachtwagens vervoeren bouwmateriaal naar alle delen van je lichaam maar als er te veel LDL-vrachtwagens zijn, raken de straten - je bloedvaten – verstopt. Het puin (dit wordt plaque genoemd) hoopt zich op aan de zijkanten van je bloedvaten waardoor ze nauwer worden (dit hele ontstekingsproces is slagaderverkalking) en dit kan leiden tot files -bloedstolsels! – of zelfs ongevallen - hartaanvallen en beroertes! -.  

‘Goede’ cholesterol 

HDL (High Density Lipoproteïnen) is je goede cholesterol, bij wijze van spreken de vrachtwagens die helpen overtollige bouwmateriaal op te halen uit de bloedbaan en naar de lever te brengen zodat het daar afgevoerd kan worden.  

Balans 

Het doel is dus om een goede balans te hebben: genoeg vrachtwagens om je stad draaiende te houden, maar niet te veel om opstoppingen en ongevallen te vermijden. Je lever kan je vergelijken met de centrale die cholesterol produceert en regelt. Maar soms raakt het systeem uit balans.  

“Mijn cholesterol is te hoog” 

Nog zo’n uitspraak die je iemand soms ongerust hoort zeggen. Sommige mensen hebben inderdaad een te hoog cholesterolgehalte. Dit betekent dat het vetgehalte in het bloed te hoog is en dit kan dus leiden tot een verhoogd risico op hart- en vaatziekten. Een gezonde cholesterolbalans gaat niet alleen om het verlagen van het LDL-cholesterol maar ook om het verhogen van het goede HDL-cholesterol. Je cholesterol is te hoog als je totaalcholesterol hoger is dan 2 g/l en ook wanneer je LDL-waarde hoger is dan 1,3 g/l.  

Er zijn verschillende oorzaken van een hoog cholesterolgehalte: te veel verzadigd vet in je voeding, overgewicht, te weinig bewegen, diabetes, een langzaam werkende schildklier en ook erfelijke aanleg speelt een rol.  

Hoe kan ik weten of mijn cholesterol niet te hoog is?  

Een te hoog vetgehalte of te hoge cholesterol in je bloed kan je niet voelen of zien. Pas na vele jaren kan je klachten krijgen omdat je bloedvaten vernauwd zijn. De enige manier om te achterhalen of je cholesterolwaarden oké zijn is via een bloedonderzoek. Meerdere waarden worden dan gemeten: je LDL-cholesterol, je HDL-cholesterol en bepaalde vetdeeltjes (triglyceriden). De arts zal meestal vooral kijken naar de waarde van het LDL of ‘slechte’ cholesterol.   

Wanneer cholesterol laten meten?  

• De aanbevelingen van Sciensano zijn duidelijk: het wordt aangeraden om het cholesterolgehalte te meten als onderdeel van een algemene cardiovasculaire screening vanaf 40 jaar, of eerder bij familiale hypercholesterolemie, bestaande hart- en vaatziekten, of een verhoogd risico daarop, zoals bij diabetes, hoge bloeddruk, overgewicht of roken. 

Wanneer is medicatie aangewezen om je cholesterolgehalte naar beneden te brengen?  

Het lijkt logisch: hoog cholesterol, dus medicatie. Maar zo eenvoudig is het niet. Artsen kijken naar het grotere plaatje van je gezondheid: naar je risico op hart- en vaatziekten. Dit risicoprofiel wordt niet alleen bepaald door je cholesterolwaarden maar ook door verschillende zaken zoals leeftijd en geslacht, overgewicht, familiegeschiedenis van hart- en vaatziekten, of je al dan niet rookt, je bloeddruk, of je diabetes hebt, …   

Als je een hoog cholesterolgehalte hebt zal je arts misschien eerst proberen om je cardiovasculair risico te verlagen zonder medicatie: door gezonder te eten, meer te bewegen, de bloeddruk te verlagen. Dit kan door stressreductie, regelmatige lichaamsbeweging, voldoende slaap, gezonde voeding en door te stoppen met roken.

Gezonder leven helpt dus om je cholesterol te verlagen maar als blijkt dat dit niet (meer) voldoende helpt, dan pas komt er medicatie in beeld. Je arts zal je dan een vetverlagend geneesmiddel of een cholesterolverlager voorschrijven. Statines zijn dan doorgaans de eerste keuze. Ze zorgen ervoor dat je lever minder cholesterol aanmaakt en ze verminderen het gehalte van vetten in je bloed.

Maar het innemen van statines kan ook zorgen voor onaangename bijwerkingen. Bij langdurig gebruik van statines ervaart 7% van de patiënten in meerdere mate en 25% van de patiënten in mindere mate spierklachten. Uiteindelijk beslist je arts samen met jou wat het beste is. Iedereen is anders en wat voor de een werkt, is niet altijd het beste voor de ander. Vergeet vooral niet dat een gezonde levensstijl uitermate belangrijk is, ook als je medicatie inneemt! 

Tips om gezonder te eten 

Je hebt het hierboven goed gelezen: door bepaalde voedingskeuzes te maken kan je je cholesterolwaarden al beïnvloeden. Probeer daarom zoveel mogelijk om verzadigde vetten te vermijden en vervang ze door onverzadigde vetten.  Verzadigde vetten vind je vooral in dierlijke producten zoals volle zuivel en rood vlees, maar ook in kokosolie en palmolie. Kies dus bijvoorbeeld voor olijfolie in plaats van roomboter.  

Ook transvetten verhogen je LDL (‘slechte’ cholesterol) en ze verlagen bovendien je HDL (‘goede’ cholesterol). Bewerkte snacks, gebak, fastfood, … zitten vol met deze boosdoeners. Ook frisdrank, koekjes en snoep zijn geen toppers, ze bevatten veel toegevoegde suikers en deze verhogen de triclyceriden (een ander type vet) in je bloed.  

Goed voor je cholesterol zijn: 

• Onverzadigde vetten: verlagen LDL-cholesterol. Je vindt ze in olijfolie, noten, avocado en vette vis. 

• Vezels: binden cholesterol in de darmen waardoor de cholesterol niet opgenomen wordt in je bloed. Volkoren producten, groenten, fruit en peulvruchten zitten boordevol vezels.  

• Omega-3 vetzuren verlagen niet alleen triglcyceriden, ze verhogen ook je HDL-cholesterol. Lijnzaad, chiazaad en ook vette vis bevatten veel van deze vetzuren.  
• Plantaardige stereolen zorgen ervoor dat je minder cholesterol absorbeert. Kies dus voor plantaardige oliën en margarines met plantaardige sterolen, deze zijn speciaal ontwikkeld om cholesterol te verlagen.  

Is roderijstgist geschikt als alternatieve cholesterolverlager?  

Sinds jaren beveelt men in de algemene pers roderijstgist –ten onrechte -aan als een manier om het cholesterolgehalte te verlagen. De werkzame stof van  dit voedingssupplement is vergelijkbaar met die in statines. Dit wil dus zeggen dat je in principe ook bij het gebruik van roderijstgist wordt blootgesteld aan (soms ernstige) bijwerkingen die vergelijkbaar zijn met die van statines. Ook de risico's van interacties (bijvoorbeeld met pompelmoessap) zijn heel reëel.   

De dagelijkse dosis waarvan bewezen is dat ze een gunstig effect heeft op het cholesterolgehalte is 10 milligram maar de voedingssupplementen met roderijstgist die in de Europese Unie op de markt zijn, mogen echter maar 3 milligram (dagelijkse dosis) monacoline K (de werkzame stof in het supplement) bevatten. Ze zijn daarom niet geschikt als alternatief voor cholesterolverlagende medicatie en ze  kunnen zelfs gevaarlijk zijn als je er op eigen houtje mee gaat experimenteren. Bovendien worden voedingssupplementen met roderijstgist niet terugbetaald door de ziekteverzekering en zijn ze dus duurder dan cholesterolverlagende geneesmiddelen. 

Wil je je kennis over cholesterol testen? Onderscheid de feiten van de fabels in 10 beweringen.